„…zmowa kontrolowana” Leszka Szarugi to ważne świadectwo dotyczące okresu Karnawału Solidarności i stanu wojennego. Polskę oglądamy od wewnątrz i z dystansu, przez Polaków i zagranicznych polonofilów, przez bohaterów, zwykłych ludzi, konformistów, idealistów; ludzi odważnych i tchórzy. „…zmowa” to głębokie studium polskiej historii i kultury, ich powiązań z Europą – a to wszystko zanurzone w codzienności kolejek, przesłuchań, podpisywania (bądź nie) lojalek – codziennych wyborów, które zmieniły bieg życia naszego rejonu świata.

 „I tak jest ze wszystkim tutaj, rozpada się i wali zanim skończą budować. Nim dojdą do trzeciego piętra, już pierwsze zmienia się w kupę gruzu, a drugie pęka. Przyjrzyj się, popatrz, bo już odwykłeś, już tego nie pamiętasz. Cały system funkcjonuje na tej zasadzie. Wy tu przyjeżdżacie z teoriami o rewolucji i przebudowie świadomości klasy robotniczej, a nam chodzi po prostu o to, żeby choć jedna rzecz kupy się trzymała. I tyle. Można dorabiać teorie, jakieś ideologie, ale ludzi w Polsce to nie interesuje. Cała ideologia da się sprowadzić do jednego: chcemy wreszcie żyć jak ludzie, zwyczajnie. I nic więcej. Możesz to opowiedzieć swoim lewakom w Kopenhadze czy innym Paryżu, o tych schodach. O niczym innym nie musisz mówić”.

„To nie jest optymizm, José. Nawet nie wiem, jak by to można nazwać. W stoczni, podczas wielkiego strajku, pomyślałem sobie, że obserwuję początek końca komunizmu. I teraz też tak uważam. Coś w tym systemie pękło i choćby teraz zastosował najbardziej brutalne represje, już nigdy nie będzie, jakim był dotychczas. Trudno takie myślenie nazwać optymizmem. Przeciwnie, obawiam się, że stan wojenny to miłe złego początki, że czeka nas sporo być może nawet strasznych wydarzeń. Ale czasu nie da się cofnąć, „Solidarności” nie da się wymazać. Było doświadczeniem zbyt wielkim i zbyt powszechnym. Trudno je nazwać epizodem nawet w skali historycznej. W skali historycznej coś takiego właśnie nazywa się wydarzeniem, czymś, czego nie da się zepchnąć na margines dziejów. Historyczną datą”.

„…zmowa kontrolowana” Leszka Szarugi to wyjątkowa pozycja na zbliżające się właśnie 25-lecie wyborów, które zmieniły historię Polski, Europy i świata.

Joanna Musiałkowska-Gomółka